اکوکاردیوگرافی قلب | سونوگرافی قلب | اکو قلب

اکوکاردیوگرافی قلب یا اکوی قلب با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصاویر زنده و دقیقی از قلب تهیه می‌کند. با کمک آن می‌توان وضعیت دریچه‌ها، دیواره‌ها، حفره‌های قلب و میزان خون‌رسانی را بررسی کرد؛ آن هم بدون کوچک‌ترین درد یا تهاجم. اکوکاردیوگرافی قلب (Echocardiography) یکی از دقیق‌ترین، بی‌خطرترین و رایج‌ترین روش‌ها برای بررسی عملکرد و ساختار قلب است.

اکوکاردیوگرافی قلب چگونه انجام می‌شود؟

در اکوکاردیوگرافی، پزشک یا تکنسین دستگاهی به نام پروب را روی قفسه سینه بیمار حرکت می‌دهد. این دستگاه امواج صوتی با فرکانس بالا به سمت قلب می‌فرستد و بازتاب این امواج را دریافت می‌کند تا تصویری دقیق از ساختار و حرکت قلب روی مانیتور نمایش داده شود.

در بسیاری موارد، همراه با تصویر، صدای ضربان و جریان خون نیز شنیده می‌شود. این روش شبیه سونوگرافی است، اما مخصوص قلب و برای بررسی عملکرد دریچه‌ها، دیواره‌ها و حفره‌های قلب طراحی شده است.

انواع اکوکاردیوگرافی قلب

اکوکاردیوگرافی انواع مختلفی دارد که بسته به نیاز و شرایط بیمار توسط پزشک انتخاب می‌شود:

۱. اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک (TTE)

رایج‌ترین نوع اکو است که از روی قفسه سینه انجام می‌شود. بیمار به پشت می‌خوابد و پروب روی سینه حرکت داده می‌شود.

۲. اکو مری (TEE) یا ترانس‌ازوفاژیال

در مواردی که تصاویر دقیق‌تری نیاز است، پروب از طریق دهان وارد مری می‌شود تا قلب را از نزدیک‌تر ببیند. مخصوصاً برای بررسی دریچه‌ها، لخته‌ها یا عفونت‌های قلبی کاربرد دارد.

۳. اکو استرس (Stress Echo)

در این نوع، اکو در حین یا بلافاصله بعد از ورزش (یا تزریق دارو برای بالا بردن ضربان) انجام می‌شود تا عملکرد قلب در شرایط استرس‌زا بررسی شود.

۴. اکو داپلر (Doppler Echo)

برای بررسی جهت و سرعت جریان خون در قلب و عروق کاربرد دارد. در تشخیص نارسایی یا تنگی دریچه‌ها بسیار مفید است.

۵. اکو سه‌بعدی (3D Echo)

نسخه پیشرفته‌ای از اکو است که تصاویر دقیق‌تری در سه بعد ارائه می‌دهد، مخصوصاً قبل از جراحی یا تعویض دریچه.

۶. اکوکاردیوگرافی جنینی (Fetal Echocardiography)

اکوکاردیوگرافی جنینی برای بررسی قلب جنین در دوران بارداری استفاده می‌شود و تصاویر دقیق از ساختار و عملکرد قلب او فراهم می‌کند. این روش به تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی قلب جنین، ارزیابی رشد قلب و عملکرد آن، و برنامه‌ریزی مراقبت‌های پزشکی قبل و بعد از تولد کمک می‌کند.

۷. اکوکاردیوگرافی با کنتراست (Contrast Echocardiography)

برای تشخیص نقص‌های قلبی، بررسی مناطقی با جریان خون کم یا مناطقی که با اکوکاردیوگرافی معمولی قابل مشاهده نیستند، استفاده می‌شود. با تزریق مواد مخصوص (کنتراست)، تصاویر واضح‌تر و دقیق‌تری از حفره‌های قلب و جریان خون به دست می‌آید.

۸. اکوکاردیوگرافی با بافتی (Tissue Doppler Imaging – TDI)

برای بررسی عملکرد قلب، تشخیص نارسایی قلبی و اختلالات دیستولیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. حرکت دیواره‌های قلب و سرعت آن‌ها با دقت اندازه‌گیری می‌شود تا عملکرد قلب به طور کامل ارزیابی شود.

اکوکاردیوگرافی قلب برای چه بیمارانی توصیه می‌شود؟

اکو روش بسیار ارزشمندی برای تشخیص و پیگیری طیف وسیعی از بیماری‌های قلبی است:

• درد یا فشار قفسه سینه
• تنگی نفس یا ضعف ناگهانی
• بررسی دریچه‌های قلبی (تنگی، نارسایی)
• پیگیری بیماری‌های مادرزادی قلب
• ارزیابی عملکرد بطن‌ها
• بررسی وجود لخته، توده یا عفونت در قلب
• بررسی عملکرد قلب بعد از سکته قلبی یا جراحی

خواندن جواب اکو قلب: چگونه یک اکو قلب را تفسیر کنیم؟

1. بررسی ساختار قلب:

به اندازه بطن‌ها و دهلیزها نگاه کنید. بطن چپ و راست باید اندازه طبیعی داشته باشند؛ بزرگ شدن یا کوچک بودن ممکن است نشانه بیماری باشد.

ضخامت دیواره‌ها را بررسی کنید؛ افزایش ضخامت می‌تواند نشان‌دهنده فشار خون بالا یا بیماری عضله قلب باشد.

2. بررسی عملکرد قلب:

کسر جهشی (Ejection Fraction – EF) را ببینید. EF نرمال معمولاً بین ۵۵ تا ۷۰٪ است. EF پایین نشان‌دهنده ضعف پمپاژ بطن چپ و احتمال نارسایی قلبی است.

حرکت دیواره‌ها (Wall Motion) باید یکنواخت باشد؛ نواحی با حرکت کم یا غیرطبیعی می‌تواند نشانه ایسکمی یا سکته قبلی باشد.

3. بررسی دریچه‌ها:

به باز و بسته شدن دریچه‌ها دقت کنید. جریان غیرطبیعی یا برگشت خون (Regurgitation) در داپلر ممکن است نشان‌دهنده نارسایی دریچه باشد.

4. بررسی جریان خون و فشارها:

نمودار داپلر جریان خون در دهلیزها و بطن‌ها را نشان می‌دهد. سرعت بالای جریان ممکن است تنگی دریچه و سرعت پایین یا برگشت نشان‌دهنده نارسایی باشد.

فشار داخل قلب و سرعت خون معمولاً با مقادیر نرمال مقایسه می‌شود.

5. گزارش کلی و یافته‌های غیرطبیعی:

اکثر جواب‌های اکو شامل بخش “Conclusion” یا “Impression” هستند که یافته‌های مهم و غیرطبیعی را خلاصه می‌کنند.

اگر متوجه اصطلاحات مثل Hypertrophy، Regurgitation، Stenosis، Hypokinesia شدید، آن‌ها را با جدول نرمال مقایسه کنید تا شدت مشکل را بفهمید.

مزایای اکوکاردیوگرافی قلب

• غیر تهاجمی و بدون درد
• بدون نیاز به اشعه (برخلاف سی‌تی یا رادیوگرافی)
• نتایج فوری و قابل تفسیر در همان جلسه
• قابل انجام برای تمامی سنین، حتی جنین
• اطلاعات دقیق درباره اندازه قلب، ضخامت دیواره‌ها و کارایی دریچه‌ها

جدول تفاوت اکو با نوار قلب، آنژیوگرافی و اسکن هسته‌ای

آیا برای اکوی قلب نیاز به آمادگی خاصی هست؟

برای اکو معمولی (ترانس توراسیک)، نیاز به هیچ آمادگی خاصی نیست. اما برای اکو مری:

• ۴ تا ۶ ساعت قبل باید ناشتا باشید
• دندان مصنوعی باید خارج شود
• همراه داشتن فردی برای بازگشت به خانه توصیه می‌شود.

آیا انجام اکوکاردیوگرافی عوارض دارد؟

اکوکاردیوگرافی قلب به‌عنوان یک روش بی‌خطر شناخته می‌شود و تاکنون عارضه خاصی برای آن گزارش نشده است. در موارد نادر، اکو مری ممکن است باعث گلو درد یا تهوع موقت شود، که سریع برطرف می‌شود.

اکوکاردیوگرافی قلب در دوران بارداری

سونوگرافی قلب یک روش کاملاً ایمن برای مادر و جنین می‌باشد که بدون تابش یا درد، تصاویر دقیق از قلب را فراهم می‌کند. در زنان باردار با علائم قلبی یا سابقه بیماری‌های مادرزادی، اکو به پزشک کمک می‌کند عملکرد قلب مادر را بررسی کرده و مشکلات احتمالی را شناسایی کند. همچنین این روش برای بررسی سلامت جنین (اکوی جنینی) بسیار مفید بوده و امکان تشخیص ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی را پیش از تولد فراهم می‌کند، تا مراقبت‌های لازم از همان دوران بارداری برنامه‌ریزی شود.

چند وقت یکبار باید اکوکاردیوگرافی انجام داد؟

بسته به وضعیت بالینی، پزشک ممکن است توصیه به تکرار اکو در فواصل منظم کند:

• در بیماری‌های پیشرونده دریچه‌ای: هر ۶ تا ۱۲ ماه
• بعد از سکته قلبی: معمولاً طی روزهای اولیه
• در بیماران با نارسایی قلبی: بسته به علائم و درمان
• در بیماران بدون علامت: معمولاً نیاز به تکرار مکرر نیست مگر پزشک تجویز کند.

جمع‌بندی

اکوکاردیوگرافی قلب یک روش دقیق، ایمن و غیر تهاجمی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب است. با استفاده از امواج اولتراسوند، پزشک می‌تواند وضعیت دریچه‌ها، عضلات قلب، جریان خون و فشار داخل قلب را ارزیابی کند. این روش در تشخیص، پیگیری و حتی غربالگری بیماری‌های قلبی کاربرد گسترده‌ای دارد.

اگر دچار تنگی نفس، درد سینه، سابقه خانوادگی بیماری قلبی یا علائم مشکوک هستید، انجام اکو می‌تواند گامی حیاتی برای تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع باشد.

سوالات متداول درباره اکوکاردیوگرافی قلب

منابع:

mayoclinic.org